महाराष्ट्रातील प्रत्येक जिल्ह्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे प्रत्येक जिल्ह्यांत विविध स्वरूपाची पर्यटन स्थळे आहेत. ऐतिहासिक वारसा लाभलेला लातूर आणि ऐतिहासिक स्थळे असणारा उस्मानाबाद जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळांची माहिती जाणून घेऊया.

लातूर शहराला ऐतिहासिक वारसा लाभला आहे. या शहराचा विकास अमोघवर्षा या राजाने केला. लातूर शहराच्या मध्यभागी असलेली गंजगोलाई ही इमारत प्रसिद्ध आहे. या इमारतीचे बांधकाम १९१७ रोजी करण्याचे आले आहे. या वास्तुच्या मध्यभागी अंबाबाई देवीचे मंदिर आहे. या वास्तुला १६ रस्ते एकत्रित जोडले गेले आहेत. प्रसिद्ध स्थापत्य विशारद श्री.फैयाजुद्दीन यांच्या कल्पनेतून साकारलेली लातूर शहरातील ‘गंजगोलाई’ ही वर्तुळाकार बाजारपेठ तिच्या रचनेमुळे आकर्षक ठरते.

संस्कृती आणि वारसा

उदगीर

लातूर जिल्ह्यातील उदगीर हे एक अत्यंत महत्त्वाचे शहर आहे. उदगीरला प्राचिन ऐतिहासिक वारसा आहे. १७६१ साली मराठा आणि हैद्राबादचा निझाम यांच्यात झालेल्या युद्धाचा साक्षीदार ही जागा आहे. लातूर जिल्ह्यातील उदगीर हे ऐतिहासिक शहर आहे. उदगीरचे प्राचीन नाव ‘उदयगिरी’ असे होते. तेथील उदयगिरी हा बालघाटाच्या डोंगर रांगेत वसलेला किल्ला महाराष्ट्रायतील भुईकोट किल्यां ऐ  पैकी एक आहे. उदगीर नगरीचे पुराण काळापासून उल्लेख सापडतात. त्यामुळे उदगीरला ऐतिहासिक आणि आध्यात्मिक असे दुहेरी महत्व्ल्  आहे.

भुईकोट किल्ला

येथील यादवकालीन भुईकोट किल्ला प्रसिद्ध आहे. किल्ल्याभोवती असणारा ४० फूट खोलीचा खंदक आणि जमीन पातळीपासून ६० फूट खोलीवरील श्री उदयगीर महाराजांची समाधी हे येथील मुख्य आकर्षण आहे. येथून जवळच असणाऱ्या देवर्जन येथे श्रीगंगाराम महाराजांची समाधी आहे

तेर

उस्मानाबाद जिल्ह्यातील तेरणा नदीच्या दोन्ही काठांवर तेर हे गाव वसलेले आहे. श्रीसंत गोराकुंभार यांचे ठिकाण म्हणून ते ओळखले जाते. त्यांचे मंदिरही तेथे बांधले आहे. येथे कै.रामलिंगअप्पा लामतुरे वस्तू संग्रहालय आहे. उस्मानाबाद पासून २२ कि.मी. अंतरावर हे गाव आहे. कै.रामलिंगअप्पा लामतुरे यांनी चौकस बुद्धीने व ऐतिहासिक वस्तू जमवण्याचा छंद या जोरावर वस्तू जमवल्या व हा लाखो रुपयांचा संग्रह त्यांनी २२ जानेवारी १९७१ रोजी शासनाकडे सुपूर्द केला. शासनाने तेथे भव्य वास्तू उभी केली असून अभ्यासक व पर्यटकांना ही वास्तू उपयुक्त ठरली आहे.

तुळजापूर

तुळजा भवानी मातेच्या मंदिरामुळे तुळजापूर प्रसिद्ध आहे. छत्रपती शिवाजी महाराज या देवीच्या दर्शनार्थ येत असत. तुळजा भवानी मातेनेच महाराजांना भवानी तलवार आशिर्वाद म्हणून भेट दिली अशी अख्यायिका आहे.

उस्मानाबाद लेणी

उस्मानाबाद शहरापासून अवघ्या आठ कि.मी. अंतरावर एक प्राचीन लेणी आहे. उपलब्ध कागदपत्रावरून ही लेणी ७ व्या शतकातील असावी. पहिली लेणी पश्चिमेला लहान व अपूर्ण अवस्थेत आहे. त्यांच्या बाजूला दुसरी लेणी आहे. त्यात सुमारे अनेक व्हरांडा असून त्याचे छत ३२ खांबानी पेलून धरले आहे. आतील बाजूस पार्श्वनाथाची भव्य मूर्ती आहे. प्रवेशद्वाराजवळ पाण्याचे कुंड असून त्यात बारमाही स्वच्छ व गार पाणी असते.

नळदुर्ग किल्ला

उस्मानाबाद पासून ४६ कि.मी. अंतरावर असलेले नळदुर्ग किल्ल्यातील पाणी महाल प्रेक्षणीय व प्रसिद्ध आहे. हा प्रंचड किल्ला अडीच कि.मी. घेराचा असून अजुनही सुस्थितीत आहे. या किल्ल्याजवळून वाहणाऱ्यां बोरी नदीचे पाणी अडवून त्याचा उपयोग दुर्ग रक्षणासाठी केलेला फक्त येथेच आढळतो. तीन-चारशे वर्षापूर्वी देखील लष्करी शास्त्र किती पुढारलेले होते. याचा हा सबळ पुरावाच आहे. पावसाळ्यात या पाणी महालावरून पडणाऱ्या पाण्याचे विहंगमदृश्य पाहण्यासाठी दरवर्षी पर्यटक येतात.

परंडा किल्ला

कल्याणीच्या चालुक्याच्या काळात परिमंडा (परंडा) हा एक महत्त्वाचा परगणा होता. तेथील किल्ला हा ३५ मिटर लांब तेवढाच रुंद आहे. बहामनी राजवटीत मुहमदशहा बहामनीचा पंतप्रधान महमूद गवान याने तो बांधला इ.स. १६०० च्या सुमारास हा किल्ला मोगलांच्या ताब्यात गेला. त्यानंतर १६२८ साली शहाजी राजांनी तो ताब्यात घेतला व दोन वर्षे तो त्यांच्या ताब्यात होता. इ.स. १६३० मध्ये तो विजापूरच्या आदिलशाकडे गेला. त्यांच्याच मुरार नावाच्या सेनापतीने या किल्ल्यातील प्रसिद्ध मुलुखमैदान तोफ १६३२ साली विजापूर येथे नेली.