वास्तू शांत

वास्तु प्राप्त झाल्यावर त्यामधे सुख, शांती नांदावी म्हणून सर्वतोपरी प्रयत्न करतो. लक्ष्मीचे स्वागत करण्यासाठी आपले प्रवेशद्वार कायम सज्ज असावे, यासाठी आपल्या घराचा दरवाजा मंगलचिन्हांनी सजवावा. कलश, कमळ, ध्वज, चक्र, छत्र, श्रीफळ, पाने, वेली यांचा वापर करून आपण आपल्या वास्तूचे मुख्यद्वार सुशोभित करू शकतो.

वास्तु हे नाव कसे पडले? ते पाहू.

फ़ार वर्षापूर्वी शिवशंकर यांच्या जीवनक्रमातील काही घटना त्यातील एक घटना. त्या वेळी अंधकासूर नावाच्या राक्षसाचा भगवान शंकरांनी विनाश केला. तो अंधकासुर इतका माजलेला होता, की त्याने सर्वांचे जगणे कठीण केले होते. सर्वसामान्य परिस्थितीत भोळे शिवशंकर कोणाच्या वाटेला जात नाही. पण का जात नाही? खर म्हणजे ती संहाराची देवता आहे. शंकरांची अनेक रूपे त्यातील रुद्र नावाचे रूप उग्र आहे पण सगुणाची इच्छा झाली की ध्यान लावणे व रामनाम घेणे व सोऽऽहं भावामध्ये राहणे हे शिवांच ब्रीद. पण अंधकासुर इतका माजला होता की भगवंताला उग्र रूप धारण करावे लागले. भगवंताला क्रोध आला त्यांच तुंबळयुद्ध चालू होत.

त्यावेळी शंकरांच्या भालप्रदेशात(कपाळावर) घाम आला. त्यांच्या नेत्रातून एकदा भूमीवर अश्रु पडले त्या वेळी त्या अश्रुंचे रुद्राक्ष झाले. जे आज आपण वापरतो १ मुखी ते १५ मुखी म्हणजे परमेश्वराच्या अश्रुंपासुन रुद्राक्ष होउ शकतात. तर घामापासुनही काही उत्पन्न होउ शकते. आणी युद्ध चालु असताना एक घर्मबिंदू(घामाचा थेंब) भूमीवर पडला. त्यातून भूत, पिशाच्च वाटावे अशी एक उग्र मूर्ती निर्माण झाली. ती उग्रमूर्ती लगेच मोठी होवू लागली. त्यावेळी शंकरांनी अंधकासुराचा त्रिशुलाने वध केला.

सर्व देवता आनंदी झाले. स्वर्गातुन पुष्पवृष्टी केली. भगवंत आनंदी झाले होते. पण जी उग्रमूर्ती निर्माण झाली होती ती सूड भावनेतुन निर्माण झाली होती. कारण रागाच्याभरात निर्माण झाली होती. त्याला खूप भूक लागली होती. तेव्हा तो जो कोणी होता त्याने अंधकासुर राक्षसाचे सर्व रक्त पिउन टाकले. तरीही त्याची भूक काही शमत नव्हती. त्याला अस वाटु लागल की आपल्याला हे सर्व ब्रम्हांड जर खायला मिळाल तर. आणी तो शंकरांपासून निर्माण झाल्याने त्याला सर्व ज्ञान होते. त्याने शंकराची स्तुती करण्यास प्रारंभ केला.

शंकर प्रसन्न झाले. ते म्हणाले तुला काय हवे ते माग त्यावेळी ती उग्रमूर्ती म्हणाली माझी भूक काही शमत नाही सर्व ब्रम्हांड खाण्याची मला शक्ती द्या. भगवंत तथाssस्तु म्हणाले. तो वर मिळाल्यानंतर त्या उग्र मूर्तीला प्रचंड देह प्राप्त होतो. त्याने सर्व ब्रह्मांड व्यापून जाते. त्यावेळी शंकरांना समजते आपण हे केल चांगल्यासाठी पण काही भलतच होणार की काय? सर्व देव, आणी अंधकासुराचे जे काही उरलेले सैन्य हे सर्व घाबरले आता काय करावे? म्हणुन विचार करू लागले. आता देव आणी दानव (राक्षस) दोघांवरही संकट असल्याने ते एकत्र आले. आणी त्यात असे ठरले की सर्वांनी मिळून आपण त्या उग्र मूर्तीला थांबवले पाहिजे.

पण शंकरांपासुन निर्माण झालेल्या त्या मूर्तीला समोर जाउन थोपवण्याची भीती वाटू लागली. म्हणुन सर्व देव आणी काही राक्षस यांनी त्या मूर्तीवरती पाठून स्वारी केली. ज्याला जिथे जागा मिळेल तिथे ते स्वारी करू लागले. ब्रह्मदेव आपल्या सर्व शक्तींसह त्याच्या पाठीवर स्वारी करतात. एकदम एवढ्या देवतांनी स्वारी केल्यामुळे तो बिचारा पालथा भूमिवर पडला. आणी सर्व देवतांना विचारू लागतो तुम्ही सर्व मला का त्रास देत आहात? आता देवांसमोर प्रश्न पडला हा आपल्याशी काही शस्त्र घेउन युद्ध करायला आलेला नाही. मग याला काय सांगावे? सर्व देव म्हणतात की तू सर्व ब्रह्मांड गिळंकृत करायला निघाला आहेस तसे केलेस तर सगळीकडे हाहाकार माजेल. म्हणुन आम्ही तुला थांबविण्याचा प्रयत्न करीत आहोत. त्यावर तो म्हणाला त्याला मी काय करू, माझी भूक काहीकेल्या शमत नाही आहे आणि मी आपल्याला का त्रास देईन मी तर शिवशंकरांपासून निर्माण झालोय.

अस सांगितल्यानंतर देवांना पेच (प्रश्न) पडला काय उत्तर द्यावे? म्हणुन सर्व देव भगवान शंकरांजवळ पोहोचले. आणी घडलेला सर्व वृत्तांत सांगू लागले. नंतर शंकर व इतर सर्व देव त्या मुर्तीजवळ जातात. आणी त्याला सांगतात आम्ही सर्व देव मिळुन तुला आशीर्वाद देतो की, आता तुझी भूक काहिही न खाता शमेल. त्याचबरोबर आम्ही सर्वांनी तुझ्या शरिरावरती जिथे जिथे स्वारी केली होती तिथे आम्ही ज्योती रूपाने कयम वास करु. त्याला आता कोणत्या नावाने हाक मारावी? असा प्रश्न देवांना पडतो. ती पिशाच्चा सारखी दिसणारी उग्रमुर्ती असते. ती सर्व विश्वाला, ब्रह्मांडाला व्यापून राहिलेली असते. सगळीकडे व्यापून राहिल्यामुळे त्याचे नाव वास्तुपुरूष असे ठेवण्यात येते.

आणि त्याला अजुन एक वरदान दिले जाते. कारण तो ज्यावेळी पालथा पडतो त्यावेळी त्याचे दोन्ही हात व पाय जोडलेले असतात. म्हणून त्याला असे वरदान दिले जाते की जो कोणी तुझ्यावर वास्तव्य करायला येइल त्याचा तू उद्धार करावास. ती जी मुर्ती आहे म्हणजेच “वास्तुपुरूष” म्हणून नवीन घर, बंगला, देवालय (मंदीर) इ. बांधल्यावर वास्तुशांत करतात.

तो ज्यावेळी भूमीवर पडला त्यावेळी ईशान्य दिशेला हात व नैर्रुत्य दिशेला पाय आहेत आणि तो शंकरांपासुन उद्भवला म्हणुन त्यांचे नाव त्यामधे असावे म्हणुन शिवं वास्तु असा मंत्र तयार झाला “घरात जर अशांतता असेल तर शिवं वास्तु हा मंत्र म्हणतात” शिवं या शब्दाचे दोन अर्थ आहेत – १) शंकर २) शुभ.

वरील सर्व कथा “मत्स्य-पुराणात” आलेली आहे. आता आपण वास्तुशांत का करावी हे पाहू. ज्यावेळी वास्तु बांधत असताना खोदकाम, पाषाण भेदन (मोठे दगड फ़ोडणे) झाडे तोडणे, असंख्य प्राणी, जीव, जंतू, मुंग्या, पक्षांची घरटी या सगळ्यांचा नाश केलेला असतो, वास्तु तयार करण्यासाठी खूप यंत्रे वापरावी लागतात. त्यामुळे त्या वास्तुपुरूषाच्या शरीरालासुद्धा इजा पोहोचलेली असते. या सगळ्याचा जो दोष तयार होतो तो वास्तु विकत घेतल्यानंतर आपल्याला लागतो. म्हणुन त्याची क्षमायाचना करता यावी. त्या सर्व देवतांच पूजन करून त्यांची प्रार्थना करता यावी.

आपल्याला दोष लागु नये व वास्तुपुरुषाची कृपा प्राप्त व्हावी. म्हणून वास्तुशांत अवश्य करावी. वास्तुशांत करताना त्यामधे काय काय विधी असतात ते पाहू.

१) पंचगव्य प्राशन—

आपल शरीर, वाणी, मन शुद्ध व्हाव म्हणुन पंचगव्य प्राशन आवश्यक आहे. हे पंचगव्य गाई पासुन मिळणार्‍य़ा पाच पदार्थांपासून तयार केले जाते. गोमुत्र, गोमय(गाईचे शेण) दूध, दही, तूप, यापासुन तयार केले जाते.

२) पवित्रक धारण—

कार्य संपन्न होईपर्यंत देह पवित्र रहावा म्हणून पवित्रक अनामिकेत धारण केले जाते. पवित्रक म्हणजे दर्भांपासुन तयार केलेले असते. दर्भ म्हणजे गवताचा एक प्रकार आहे. दर्भांच्या खूप जाती आहेत. त्यात काही मउ तर कही धारदार असतात.

३) कुलदेवता वंदन—

आपल्याकडे जसे लग्नकार्य असल्यानंतर कुलदेवतेला नारळ विडा ठेवला जातो. त्याप्रमाणे घरात कोणतेही मंगलकार्य असल्यानंतर कुलदेवता, ग्रामदेवता, राहत असलेल्या परिसरातील देवता, गुरू, वास्तुदेवता या सर्वांचे आर्शीर्वाद प्राप्त व्हावेत म्हणुन त्यांना नारळ विडे ठेवले जातात. प्रत्यक्ष त्या ठिकाणी नेउन देणे अशक्य असल्याने घरात देवासमोर ठेउन नमस्कार केला जातो.

४) प्रधान संकल्प-

वास्तु बांधत असताना जे काही दोष निर्माण झाले असतील त्यांच परिमार्जन होउन ही वास्तु सर्व कुटुबियांना लाभावी. म्हणून वास्तुशांत, व सर्व ग्रहांची कृपा प्राप्त होण्यासाठी वास्तुशांतिच्या अंगभूत ग्रहशांत करतो. असा संकल्प केला जातो. संस्कृत ही देववाणी असल्याने या सर्वांचा उच्चार संस्कृत मधुन केला जातो. तसेच गणेशपूजन, पुण्याहवाचन, मातृकापूजन, नांदीश्राद्ध, आचार्य वरण करीन असे उपसंकल्प केले जातात.

॥ गणेशपूजन ॥

गणेशपूजन हे आपल्या नियोजित कार्यामध्ये कोणतेही विघ्न येउ नये म्हणून करतात. हे गणेशपूजन तांदुळाची रास करून त्यावर सुपारी किंवा श्रीफ़लावर करतात. त्याची नाममंत्राने षोडशोपचार पूजा करून त्याची प्रार्थना केली जाते. या नंतर पुण्याहवाचन हा विधी चालु होतो.

॥ पुण्याहवाचन ॥

पुण्याहवाचन म्हणजे आजचा दिवस पुण्यकारक असो. असे आलेल्या ब्राह्मणवर्गाने आशीर्वाद देणे. यामधे तांदुळाच्या राशीवर दोन कलश ठेउन त्यात पाणी, गंध, दूर्वा, पंचरत्न, सुपारी, नाणे, उपलब्ध झाल्यास पंचपल्लव आंबा, वड, पायर, पिंपळ, औदुंबर यांचे डहाळे(टाळे) घालुन त्यावर पूर्णपात्र म्हणजे छोटे ताम्हन तांदुळभरून त्यावर सुपारी ठेउन वरूण देवतेचे आवाहन पूजन केले जाते. नंतर आई- वडिल, गुरूजन, अतिथी यांचे स्मरण करतात.

मग अनुक्रमे अमुक –अमुक कार्यासाठी आजचा दिवस आम्हाला १)पुण्यकारक २)स्वस्तिकारक ३) ऋद्धिकारक ४)श्रीकारक असो. अशी आलेल्या ब्राह्मणांकडे प्रार्थना करून सुवासिनी कडुन यजमान दंपतीचे औक्षण केले जाते. त्यानंतर दोन्ही कलशातील पाणी काढून अभिषेक केला जातो. येथे पुण्याहवाचन विधी पूर्ण होतो. यानंतर मातृकापूजन होते.

मातृकापूजन हे हिंसानिवारण करण्यासाठी असते. आपल्या हातुन हिंसा काय घडते असा प्रश्न पडणे सहाजिक आहे. पण आपल्या रोजच्या जिवनात सुद्धा कळत-नकळत हिंसा होत असते. प्रत्यक्ष मुद्दाम केली नाही तरी चालताना, बसण्याच्याठिकाणी, चूल, यज्ञासाठी वापरण्यात येणार्‍या समिधा, तीळ याठिकाणी सूक्ष्म जीव असु शकतात. त्यांची अप्रत्यक्षपणे हिंसा होत असते. म्हणून मातृकापूजन करावे लागते. या मातृकापूजनात वरील चित्रात दाखविल्याप्रमाणे सामान्यत: २७ क्वचित २८ देवता असतात. त्यामधे आपल्या कुलदेवतेचेही पूजन असते. या नंतर नांदीश्राद्ध केले जाते. कोणत्याही धार्मिक कार्यामध्ये आपण देवांचे, वडिलधार्‍या मंडळींचे आशीर्वाद घेतो. तसेच गत वाड-वडिलांचे स्मरण आवश्यक असते. त्यांच्यासाठी पाद्य, आसन गंध व दोन ब्राह्मण जेवतील एवढा आमान्न(शिधा) एवढे दिल्याने आपल्याला पितरांचे आशीर्वाद प्राप्त होतात. दूर्वा ह्या वंशवृद्धिकारक असल्याने नांदीश्राद्ध करताना हातात दूर्वा धारण केल्या जातात. व पितरांची प्रार्थना केली जाते. येथे नांदीश्राद्ध विधी पूर्ण होतो. * गणेशपूजन, पुण्याहवाचन, मातृकापूजन, नांदीश्राद्ध या विषयांची माहिती अनुक्रमणिकेत सविस्तर दिली आहे. यानंतर आचार्य व ऋत्विज वरण होते. (आचार्य म्हणजे मुख्यगुरूजी व ऋत्विज म्हणजे त्यांना सहाय्य करणारे गुरूजी) आचार्यांच्या व सर्व गुरूजींच्या हाती दर्भ/पवित्रक सुपारी, नाणे दिले जाते. पुढील सर्व कार्यक्रम विधियुक्त संपन्न करण्यासाठी त्यांची नियुक्ती केली जाते. ते देताना आपल्या गोत्राचा, नावाचा तसेच गुरूजींच्या गोत्राचा, नावाचा उच्चार करून द्यावयाचे असते. व गुरूजीसुद्धा आलेल्या अन्य गुरूजींच्या सहाय्याने हे सर्वकार्य विधियुक्त संपन्न करीन. असे वचन देतात. यानंतर यजमानदंपती यांना घरचा अहेर केला जातो. व आवाहित देवतांचे विसर्जन केले जाते. एवढे विधी यजमानांनी करावयाचे असतात. पुढीलकर्म प्रामुख्याने आचार्य व त्यांचे सहाय्यक गुरूजी यांच्या मार्फ़त केले जाते. त्यानंतर गुरूजी स्थलशुद्धी म्हणजे आपल्या जागेची शुद्धता करून घेतात. त्यावेळी पिवळी मोहरी(राई)टाकून, पंचगव्य तसेच शुद्धपाणी सगळीकडे प्रोक्षण केले जाते. त्यानंतर मुख्यदेवता वास्तुमंडलाचे आवाहन, पूजन केले जाते.त्यामधे एकूण बासष्ट देवता असतात. त्यांचे आवाहन पूजन केले जाते. यानंतर अग्निची स्थापना केली जाते. (यज्ञासाठी गृह्याग्नी (घरातील अग्नी) सुवासिनी आणत असत. गृह्याग्नी उपलब्ध नसल्याने सुवासिनींकडुन अग्नी प्रज्वलित केला जातो.) आपण दिलेली प्रत्येक आहुती अग्निनारायण त्या त्या देवतांना अमृतरूपाने नेउन देतात. म्हणून अग्निची स्थापना करण्यात येते. अग्निचे ध्यान करून आलेल्या गुरूजींच्या मार्फ़त ग्रहमंडलाची स्थापना पूजन करतात. नवग्रह मंडल बेचाळीस देवतांचे असते.

॥नवग्रह मंडल ॥